XX საუკუნის მრავალმხრივმა სოციალურმა, პოლიტიკურმა და კულტურულმა ცვლილებებმა ხელი შეუწყო ექსპრესიონიზმის ჩამოყალიბებას. ხელოვნების ეს მიმდინარეობა განვითარდა ისეთ დარგებში, როგორებიცაა: მხატვრობა, ლიტერატურა, თეატრი, კინო, არქიტექტურა და სხვა. ექსპერიონიზმი ღრმად პიროვნული და ინტროსპექტული მოძრაობაა, რომელსაც ემოციებისა და სუბიექტური გამოცდილებების გადმოცემის მძაფრი სურვილი ამოძრავებს.  მხატვრები ცდილობდნენ გათავისუფლებულიყვნენ რეალიზმის ტრადიციული შეზღუდვებისგან და ამიტომ გამოხატავდნენ თავიანთ შინაგან სამყაროში გაჩენილ აზრებს, შიშებსა და სურვილებს. ცდილობდნენ დაუფლებოდნენ ისეთი გამოცდილებების არსს, როგორიცაა ეგზისტენციალური შფოთვა, იზოლაცია, სასოწარკვეთა, ვნება, გაუცხოება.. ექსპრესიონისტები გამოსახავდნენ სამყაროს ისეთს, როგორადაც აღიქვამდნენ და გრძნობდნენ მას, ნაცვლად იმის კოპირებისა თუ როგორ გამოიყურებოდა ის.

მიმდინარეობამ, რომელმაც ძირითადად ჩრდილოეთ ევროპაში, განსაკუთრებით გერმანიაში მოიკიდა ფეხი, ფრანგულ იმპრესიონიზმს უპირისპირდება. თუკი იმპრესიონიზმი ცდილობს ფიზიკური რეალობის აღწერას, ექსპრესიონიზმი ამ რეალობას შემოქმედის სულიერ მდგომარეობას უმორჩილებს.

შთაგონების წყარო

ავთენტურობა არტისტების მთავარ ღირებულებას წარმოადგენდა. მათ მხოლოდ ევროპული ხელოვნება და კულტურა არ შთააგონებდა. ექსპრესიონისტებმა შეისწავლეს მშობლიური, ხალხური ტრადიციები და ტომობრივი ხელოვნება. მხატვრები ხშირად სტუმრობდნენ ეთნოგრაფიულ მუზეუმებსა და მსოფლიო ბაზრობებს, სადაც ხვდებოდნენ აფრიკულ და ოკეანის ხალხების ხელოვნების კოლექციებს.

ექსპრესიონისტებმა გარკვეულწილად შთაგონება ჰპოვეს ფრიდრიხ ნიცშესა და სიორენ კირკეგორის ეგზისტენციალურ ფილოსოფიაში. ეს ფილოსოფიური იდეები ხაზს უსვამდა ინდივიდის სუბიექტურ გამოცდილებასა და საკუთარი მნიშვნელობის ძიებას, რთულ და გაურკვეველ სამყაროში. მხატვრები მოხიბლული იყვნენ ადამიანის გაჩენისა და არსებობის იდეით, ემოციებისა და შინაგანი სამყაროს შესწავლით.

ზიგმუნდ ფროიდის ფსიქოანალიტიკურმა თეორიებმა ღრმა გავლენა მოახდინა როგორც სიურეალიზმზე, ასევე ექსპრესიონიზმზე. ფროიდის ინტერესი არაცნობიერის შესწავლის, ადამიანის ქცევის ირაციონალური ასპექტებისა და სიზმრების ანალიზის, არტისტებს მდიდარ კონცეპტუალურ ჩარჩოს აძლევდა. ისინი უღრმავდებოდნენ ფსიქიკის ფარულ შინაარსებს, ცდილობდნენ ადამიანის ემოციების ნედლი და გაუფილტრავი ასპექტების მოხელთებას.

დაბადება და განვითარება

გერმანული ექსპრესიონისტული სკოლის ფესვები ვინსენტ ვან გოგის, ედვარდ მუნკისა და ჯეიმს ენსორის ნამუშევრებში იყო, რომელთაგან თითოეულმა 1885-1900 წლებში შექმნა მძაფრად პერსონალური ფერწერის სტილი. ამ მხატვრებმა გამოიყენეს ფერის და ხაზის ექსპრესიული შესაძლებლობები, დრამატული და ემოციებით დატვირთული თემების გადმოსაცემად, მაგ: შიში, ტკივილი, გროტესკი და სხვა. ისინი ჩამოშორდნენ ბუნების ლიტერატურულ წარმოდგენას, რათა გამოეხატათ უფრო სუბიექტური შეხედულებები ან გონებრივი მდგომარეობა.

ექსპრესიონიზმის მეორე და მთავარი ტალღა დაიწყო დაახლოებით 1905 წელს, როდესაც გერმანელი მხატვრების ჯგუფმა ერნსტ ლუდვიგ კირხნერის ხელმძღვანელობით ჩამოაყალიბა თავისუფალი ასოციაცია სახელწოდებით Die Brücke ("ხიდი"). ჯგუფში შედიოდნენ ერიხ ჰეკელი, კარლ შმიდტ-როტლუფი და ფრიც ბლეილი. მათ სურდათ გერმანული ხელოვნების ხელახლა შერბილება სულიერი ენერგიით. Die Brücke-ის თავდაპირველ წევრებს მალევე შეუერთდნენ გერმანელები - ემილ ნოლდე, მაქს პეხშტეინი და ოტო მიულერი. ექსპრესიონისტებზე გავლენა მოახდინეს მათმა წინამორბედებმა 1890-იან წლებში. ისინი დაინტერესდნენ აფრიკული ხის მოჩუქურთმებით, ჩრდილოეთ ევროპული შუა საუკუნეებისა და რენესანსის მხატვრების ნამუშევრებით, როგორიცაა ალბრეხტ დიურერი, მათიას გრუნევალდი და სხვა. შემოქმედები აკვირდებოდნენ ნეოიმპრესიონიზმს, ფოვიზმს და სხვა ბოლოდროინდელ მოძრაობებს.

გერმანელმა ექსპრესიონისტებმა მალევე შეიმუშავეს სტილი, რომელიც გამოირჩეოდა თავისი სიმკაცრითა და გამბედაობით. ბევრი ნამუშევარი გამოხატავს იმედგაცრუებას, შფოთვას, ზიზღს, უკმაყოფილებას, ძალადობას და, ზოგადად, გრძნობების ერთგვარ გამაოგნებელ ინტენსივობას იმ სიმახინჯეების, უხეში ბანალურობისა და წინააღმდეგობების საპასუხოდ, რაც არტისტებმა აღმოაჩინეს თანამედროვე ცხოვრებაში. ხის ჭრა, სქელი დაკბილული ხაზით და მკაცრი ტონალური კონტრასტებით, გერმანელი ექსპრესიონისტების ერთ-ერთი საყვარელი მედია იყო.

ძირითადი მახასიათებლები

ექსპრესიონიზმი ხასიათდება ფორმებისა და ფიგურების მიზანმიმართული დამახინჯებით, ფერების ძლიერი და არანატურალისტური გამოყენებით, თამამი და ენერგიული მხატვრული მანერითა და რეალისტური წარმოდგენისგან გადახვევით. ეს ელემენტები გამოიყენებოდა ნამუშევრის ემოციური გავლენის გასაძლიერებლად. მხატვრები ხშირად მანიპულირებდნენ თავიანთი საგნების ფორმებითა და პროპორციებით, ქმნიდნენ უხერხულობის, დაძაბულობის ან ენერგიულობის განცდას კომპოზიციაში. ცოცხალი და არანატურალისტური ფერები კიდევ უფრო აძლიერებდა ემოციურ ფონს. ენერგიული მხატვრული მანერა ნახატებს მატებდა დინამიზმისა და მოძრაობის განცდას. ამ ტექნიკის საშუალებით, შემოქმედები მიზნად ისახავდნენ გამოეხატათ თავიანთი შინაგანი ემოციები და ჩაერთოთ მაყურებელი ადამიანის ფსიქიკის ღრმა და რთულ ასპექტებში.

გამოჩენილი მხატვრები

ედვარდ მუნკი: ცნობილი ნამუშევარი - "კივილი", ნათლად გამოხატავს შფოთვის, ეგზისტენციალური შიშისა და იზოლაციის განცდებს. მხატვრის ემოციური ნამუშევრები "ცხოვრების ცეკვა" და "მადონა" დღემდე შთაბეჭდილების ქვეშ აქცევს მაყურებელს. არტისტის უნარმა აღიქვას და გადმოსცეს ადამიანური ემოციები, იკვლიოს უნივერსალური თემები, აქცია ის ექსპრესიონიზმის სამყაროს საკულტო ფიგურად და წარუშლელი კვალი დატოვა ხელოვნების სამყაროში.

ეგონ შილე: დამახასიათებელია პროვოკაციული სტილით. შილეს ხელოვნება უკავშირდება სექსუალურობის, მოკვდავობისა და ადამიანის სხეულის დაუცველობის თემებს. მხატვარი თავისი პორტრეტების საშუალებით უშიშრად ეძებს იმ სირთულეებსა და დაუცველობებს, რომლებიც დევს ადამიანის არსებობაში. მისი ნამუშევრები არა მხოლოდ ეწინააღმდეგება დადგენილ ნორმებს, არამედ მაყურებელს აიძულებს დაფიქრდეს ყოფიერების ღრმა ფსიქოლოგიურ და ეგზისტენციალურ განზომილებებზე. "სიკვდილი და ქალწული": ამ საკულტო ნახატში, ეგონ შილე ასახავს შემზარავ შეხვედრას ჩონჩხის ფიგურასთან, რომელიც წარმოადგენს სიკვდილს და ახალგაზრდა ქალს, რომელიც სიმბოლოა ახალგაზრდობისა და სილამაზის. კომპოზიცია გადმოსცემს დელიკატურ ბალანსს სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის. კითხვებს აჩენს მოკვდავობის, მყიფეობისა და არსებობის გარდამავალი ბუნების თემების შესახებ.

ემილ ნოლდე: ცნობილი თავისი ცოცხალი და ექსპრესიული ნამუშევრებით, ნოლდემ ოსტატურად გადმოსცა ადამიანის სულის სიღრმე. მისი გამორჩეული ნახატებია "უკანასკნელი ვახშამი" და "შტორმი ზღვაზე". მხატვარის ძლიერი ემოციური რეაქციების გამოწვევის უნარი, ფერების თამამი და დინამიური გამოყენება, ამყარებს მის ადგილს, როგორც მნიშვნელოვან ფიგურას ექსპრესიონიზმის მიმდინარეობაში.

ერნსტ ლუდვიგ კირხნერი: კირხნერი იყო გერმანული ექსპრესიონიზმის წარმომადგენელთა  მთავარი ფიგურა, რომლის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნამუშევარი ცნობილია, როგორც Die Brücke (ხიდი). მისი თამამი და ცოცხალი ნახატები, როგორიცაა "ქუჩა, ბერლინი" და "დრეზდენის ქუჩის სცენა", ასახავს ურბანული ცხოვრების ენერგიასა და გაუცხოებას. მხატვრის ნამუშევრებში ხშირად იყო დამახინჯებული ფიგურები, მკვეთრი ფერები და ფსიქოლოგიური დაძაბულობის განცდა, რაც ასახავს თანამედროვე ადამიანის გამოცდილების შინაგან არეულობას.

ვასილი კანდინსკი: მიუხედავად იმისა, რომ კანდინსკი ხშირად ასოცირდება აბსტრაქტულ ხელოვნებასთან, მისმა ადრინდელმა ნამუშევრებმა გადამწყვეტი როლი ითამაშეს ექსპრესიონიზმის განვითარებაში. მუსიკითა და სულიერი სამყაროს ძიებით შთაგონებული კანდინსკის ნახატები, როგორიცაა "კომპოზიცია VII" და "ლურჯი მხედარი", გამოხატავდა მძაფრ ემოციებს ნათელი ფერებით, დინამიური ფორმებით. ემოციებისა და სულიერების შინაგანი სამყაროს მისეულმა ძიებამ ხელი შეუწყო გზას აბსტრაქტული ექსპრესიონისტული მოძრაობის განვითარებაში.