მე-20 საუკუნის დასაწყისში სწრაფად ცვალებად სოციალურ, პოლიტიკურ და კულტურულ ლანდშაფტზე საპასუხოდ გაჩნდა ექსპრესიონიზმი. ეს იყო ღრმად პიროვნული და ინტროსპექტული მოძრაობა, რომელსაც ამოძრავებდა ნედლი ემოციებისა და სუბიექტური გამოცდილების გადმოცემის სურვილი. მხატვრები ცდილობდნენ გათავისუფლებულიყვნენ რეალიზმის ტრადიციული შეზღუდვებისგან და გამოხატავდნენ თავიანთი შინაგანი სამყაროს აზრებს, შიშებსა და სურვილებს.

ექსპრესიონიზმის საფუძველში აქცენტი კეთდება ინდივიდუალურობაზე, სუბიექტურობასა და ემოციის ძალაზე. მხატვრები ცდილობდნენ დაეუფლებოდნენ ადამიანური გამოცდილების არსს, როგორიცაა ეგზისტენციალური შფოთვა, შიში, იზოლაცია, სასოწარკვეთა, ვნება, გაუცხოება..

ექსპრესიონიზმის ძირითადი მახასიათებლები

ექსპრესიონიზმის ძირითადი მახასიათებლებია ფორმებისა და ფიგურების მიზანმიმართული დამახინჯება, ფერების ძლიერი და არანატურალისტური გამოყენება, თამამი და ენერგიული მხატვრული მანერა და რეალისტური წარმოდგენისგან გადახვევა. ეს ელემენტები გამოიყენებოდა ნამუშევრის ემოციური გავლენის გასაძლიერებლად. ექსპრესიონისტები ხშირად აზვიადებდნენ და მანიპულირებდნენ თავიანთი საგნების ფორმებითა და პროპორციებით, ქმნიდნენ უხერხულობის, დაძაბულობისა ან ენერგიულობის განცდას კომპოზიციაში. ცოცხალი და არანატურალისტური ფერები კიდევ უფრო აძლიერებდა ემოციურ ინტენსივობას. მხატვრის ემოციური რეაქცია სპონტანურად და უშუალოდ იქნა აღბეჭდილი თამამი, ენერგიული მხატვრული მანერის გამოყენებით, რაც ნახატებს მატებდა დინამიზმისა და მოძრაობის განცდას. ამ ტექნიკის საშუალებით, ექსპრესიონისტი მხატვრები მიზნად ისახავდნენ გამოეხატათ თავიანთი შინაგანი ემოციები და ჩაერთოთ მაყურებელი ადამიანის ფსიქიკის ღრმა და რთულ ასპექტებში.

წარმოშობა და გავლენა

ექსპრესიონისტმა მხატვრებმა გარკვეულწილად შთაგონება ჰპოვეს ფრიდრიხ ნიცშესა და სიორენ კირკეგორის ეგზისტენციალურ ფილოსოფიაში. ეს ფილოსოფიური იდეები ორიენტირებული იყო ინდივიდის სუბიექტურ გამოცდილებასა და მნიშვნელობის ძიებაზე რთულ და გაურკვეველ სამყაროში. ექსპრესიონისტები მოხიბლული იყვნენ ადამიანის არსებობის, ემოციების სიღრმისა და შინაგანი ფსიქიკის შესწავლით. ნიცშეს ცნებები ინდივიდის თვითრეალიზაციისკენ ბრძოლის შესახებ და კირკეგორის ხაზგასმა პირად გამოცდილებაზე, ეხმიანებოდა მხატვრებს და მოუწოდებდა მათ ჩაღრმავებოდნენ ადამიანის მდგომარეობის სირთულეებს. ამ ფილოსოფიურმა საფუძველმა გააძლიერა ექსპრესიონიზმის ვნებიანი ასახვა ემოციების და მისი დაუნდობელი სწრაფვა ავთენტურობისა და ინტროსპექციისკენ მხატვრულ გამოხატულებაში.

ზიგმუნდ ფროიდის ფსიქოანალიტიკურმა თეორიებმა ღრმა გავლენა მოახდინა როგორც სიურეალიზმზე, ასევე ექსპრესიონიზმზე. ფროიდის აქცენტი არაცნობიერ გონებაზე, სიზმრებსა და ადამიანის ქცევის ირაციონალურ ასპექტებზე ექსპრესიონისტ მხატვრებს მდიდარ კონცეპტუალურ ჩარჩოს აძლევდა. ისინი უღრმავდებოდნენ ფსიქიკის ფარულ სფეროებს, ცდილობდნენ ადამიანის ემოციების ნედლი და გაუფილტრავი ასპექტების ხელში ჩაგდებას. ფროიდის იდეებმა მხატვრებს საშუალება მისცა შეესწავლათ საკუთარი ქვეცნობიერის სიღრმეები და გამოესახათ შინაგანი არეულობა, შფოთვა და სურვილები, რომლებიც ხშირად ეწინააღმდეგებოდა რაციონალურ გაგებას. ფროიდის აქცენტი დათრგუნული ემოციების, სურვილებისა და შფოთვის ძალაზე რეზონანსული იყო ექსპრესიონისტ მხატვრებში  და შთააგონებდა მათ ამ ფსიქოლოგიური სირთულეების გადატანას მათ ნამუშევრებში.

კონვენციებისგან თავის დაღწევა

ექსპრესიონისტ მხატვრებს ამოძრავებდათ სურვილი განთავისუფლებულიყვნენ საზოგადოების ნორმებისა და ტრადიციული მხატვრული კონვენციებისგან.  ექსპრესიონიზმმა უარყო უბრალო ვიზუალური სიზუსტის ან გარე სამყაროს პირდაპირი გზით გამეორების იდეა.

მხატვრის ინდივიდუალური პერსპექტივის გათვალისწინებით, ექსპრესიონიზმმა აღნიშნა პირადი ინტერპრეტაციის ძალა და უნიკალური ხედვა. მხატვრები ცდილობდნენ თავიანთი შინაგანი აზრების, გრძნობებისა და გამოცდილების გადმოცემას თავიანთი ნამუშევრების საშუალებით, შეუზღუდავი საზოგადოების მოლოდინებით ან ტრადიციული ესთეტიკური სტანდარტებით. ისინი მიზნად ისახავდნენ თავიანთი ემოციური რეაქციების ინტენსივობისა და ავთენტურობის გადმოცემას მათ გარშემო არსებულ სამყაროზე.

ექსპრესიონიზმის მიერ ინდივიდუალობისა და ემოციური ჭეშმარიტების ზეიმმა არა მხოლოდ რევოლუცია მოახდინა მხატვრულ გამოხატულებაში, არამედ გზა გაუხსნა ხელოვნების შემდგომ მოძრაობებს. სუბიექტური გამოცდილების ხაზგასმითა და ჩვეულებრივი ნორმების უარყოფით, ექსპრესიონიზმმა სამუდამო გავლენა მოახდინა ხელოვნების სამყაროზე. ის ემსახურება როგორც შეხსენებას ტრანსფორმაციული ძალის შესახებ, რომელიც მოდის საკუთარი უნიკალური პერსპექტივის შემოქმედებით პროცესში. დღეს მხატვრები აგრძელებენ შთაგონებას ექსპრესიონიზმისგან, თავიანთ ნამუშევრებში პირადი გამოცდილებით, ემოციებითა და ინდივიდუალური ინტერპრეტაციებით. ეს მუდმივი გავლენა აჩვენებს ექსპრესიონიზმის მუდმივ შესაბამისობას და მნიშვნელობას მხატვრული გამოხატვის სფეროში.

გამოჩენილი ექსპრესიონისტი მხატვრები

ედვარდ მუნკი: ცნობილი "კივილით", მუნკი ნათლად გამოხატავდა შფოთვის, ეგზისტენციალური შიშისა და იზოლაციის განცდებს. მისი ემოციურად დატვირთული ნამუშევრები, როგორიცაა "სიცოცხლის ცეკვა" და "მადონა", დღემდე შთაბეჭდილების ქვეშ აქცევს მაყურებელს. მხატვრის უნარმა დაიჭიროს ადამიანური ემოციები და იკვლიოს უნივერსალური თემები აქცია იგი ექსპრესიონიზმის სამყაროს საკულტო ფიგურად და წარუშლელი კვალი დატოვა ხელოვნების სამყაროში.

ეგონ შილე: აღიარებული მისი პროვოკაციული სტილით, შილეს ხელოვნება უკავშირდება სექსუალურობის, მოკვდავობისა და ადამიანის სხეულის დაუცველობის თემებს. შილე თავისი ურყევი პორტრეტების საშუალებით უშიშრად იკვლევს იმ სირთულეებსა და დაუცველობებს, რომლებიც დევს ადამიანის არსებობაში. მისი ნამუშევრები არა მხოლოდ ეწინააღმდეგება დადგენილ ნორმებს, არამედ მაყურებელს აიძულებს დაფიქრდეს ყოფიერების ღრმა ფსიქოლოგიურ და ეგზისტენციალურ განზომილებებზე. "სიკვდილი და ქალწული": ამ საკულტო ნახატში, ეგონ შილე ასახავს შემზარავ შეხვედრას ჩონჩხის ფიგურასთან, რომელიც წარმოადგენს სიკვდილს და ახალგაზრდა ქალს, რომელიც სიმბოლოა ახალგაზრდობისა და სილამაზის. კომპოზიცია გადმოსცემს დელიკატურ ბალანსს სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის, კითხვებს აჩენს მოკვდავობის, მყიფეობისა და არსებობის გარდამავალი ბუნების თემების შესახებ.

ემილ ნოლდე: ცნობილი თავისი ცოცხალი და ექსპრესიული ნამუშევრებით, ნოლდემ ოსტატურად გადმოსცა ადამიანის სულის სიღრმე. მისი გამორჩეული ნახატები, როგორიცაა "ბოლო ვახშამი" და "შტორმი ზღვაზე", გამოხატავს შინაგან ინტენსივობას, რომელიც აჩვენებს მის ღრმა გაგებას ფერის ემოციური ძალის შესახებ. ნოლდეს ძლიერი ემოციური რეაქციების გამოწვევის უნარი ფერების თამამი და დინამიური გამოყენების გზით ამყარებს მის ადგილს, როგორც მნიშვნელოვან ფიგურას ექსპრესიონიზმის სფეროში.

ერნსტ ლუდვიგ კირხნერი: კირხნერი იყო გერმანული ექსპრესიონიზმის წარმომადგენელთა  მთავარი ფიგურა, რომლის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნამუშევარი ცნობილია, როგორც Die Brücke (ხიდი). მისი თამამი და ცოცხალი ნახატები, როგორიცაა "ქუჩა, ბერლინი" და "დრეზდენის ქუჩის სცენა", ასახავდა ურბანული ცხოვრების ენერგიასა და გაუცხოებას. მხატვრის ნამუშევრებში ხშირად იყო დამახინჯებული ფიგურები, მკვეთრი ფერები და ფსიქოლოგიური დაძაბულობის განცდა, რაც ასახავს თანამედროვე ადამიანის გამოცდილების შინაგან არეულობას.

ვასილი კანდინსკი: მიუხედავად იმისა, რომ კანდინსკი ხშირად ასოცირდება აბსტრაქტულ ხელოვნებასთან, მისმა ადრინდელმა ნამუშევრებმა გადამწყვეტი როლი ითამაშეს ექსპრესიონიზმის განვითარებაში. მუსიკითა და სულიერი სამყაროს ძიებით შთაგონებული კანდინსკის ნახატები, როგორიცაა "კომპოზიცია VII" და "ლურჯი მხედარი", გამოხატავდა მძაფრ ემოციებს ნათელი ფერებით, დინამიური ფორმებითა და სულიერი ენერგიის განცდით. ემოციებისა და სულიერების შინაგანი სფეროს მისეულმა ძიებამ ხელი შეუწყო გზას აბსტრაქტული ექსპრესიონისტული მოძრაობის განვითარებაში.

გავლენა

ექსპრესიონიზმმა წარუშლელი კვალი დატოვა ხელოვნების სამყაროში, გავლენა მოახდინა ხელოვანთა შემდგომ თაობებზე და ჩამოაყალიბა ახალი მხატვრული მოძრაობები. მისმა აქცენტმა პიროვნულ ექსპრესიაზე, ემოციურ ავთენტურობასა და ადამიანის ფსიქიკაზე აქცენტირებამ გზა გაუხსნა აბსტრაქტულ ექსპრესიონიზმს, ნეოექსპრესიონიზმსა და ხელოვნების სხვა ფორმებს, რომლებიც პრიორიტეტს ანიჭებენ სუბიექტურ გამოცდილებას და ინტროსპექციას. ექსპრესიონიზმი დაუპირისპირდა მხატვრული წარმოდგენის ტრადიციულ ცნებებს, არღვევდა შემოქმედებითი გამოხატვის საზღვრებს და შთააგონებდა სხვა ხელოვანებს ადამიანურ გამოცდილებებთან  ჩაღრმავებაში.